ارگونومی (Ergonomics) علمی است که به طراحی محیط کار، ابزارها و وظایف به گونه‌ای می‌پردازد که با توانایی‌ها و محدودیت‌های انسانی سازگار باشد. هدف ارگونومی، افزایش راحتی، بهره‌وری و کاهش خطرات جسمی و روانی ناشی از فعالیت‌های روزمره است. یکی از حوزه‌های پرکاربرد ارگونومی، طراحی و بهینه‌سازی محیط کار با کامپیوتر است، زیرا استفاده طولانی‌مدت از کامپیوتر می‌تواند باعث مشکلاتی مانند خستگی چشم، دردهای اسکلتی عضلانی، استرس و کاهش بهره‌وری شود.
اهمیت ارگونومی در کار با کامپیوتر
-
پیشگیری از آسیب‌های اسکلتی-عضلانی:
- کار طولانی‌مدت با کامپیوتر در وضعیت‌های نامناسب می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند درد گردن، شانه، مچ دست و کمر شود.
-
کاهش خستگی چشم:
- نگاه مداوم به صفحه‌نمایش کامپیوتر ممکن است باعث خشکی چشم، تاری دید و خستگی چشم شود.
-
افزایش بهره‌وری:
- یک محیط کار ارگونومیک و راحت باعث افزایش تمرکز، کاهش استرس و بهبود عملکرد کاربر می‌شود.
-
پیشگیری از استرس و خستگی ذهنی:
- طراحی مناسب محیط کار می‌تواند به کاهش فشار روانی و استرس ناشی از کار مداوم کمک کند.
اصول ارگونومی در کار با کامپیوتر
1. وضعیت نشستن صحیح:
- ارتفاع صندلی: صندلی باید به گونه‌ای تنظیم شود که پاها به‌صورت صاف روی زمین قرار گیرند و زانوها زاویه 90 درجه داشته باشند.
- پشتی صندلی: پشتی صندلی باید انحنای طبیعی ستون فقرات (به‌ویژه در ناحیه کمر) را حمایت کند.
- ارتفاع نشیمنگاه: ارتفاع نشیمنگاه صندلی باید به گونه‌ای باشد که ران‌ها به موازات زمین قرار گیرند.
- فاصله از صندلی: باسن باید کاملاً با پشتی صندلی در تماس باشد.
2. موقعیت صفحه‌نمایش (مانیتور):
- ارتفاع مانیتور: بالای صفحه‌نمایش باید هم‌سطح یا کمی پایین‌تر از سطح چشم باشد.
- فاصله مانیتور: فاصله مانیتور از چشم‌ها باید حدود 50 تا 70 سانتی‌متر باشد (تقریباً به اندازه طول یک بازو).
- زاویه مانیتور: صفحه‌نمایش باید مستقیم در مقابل کاربر قرار گیرد تا از چرخش یا خم شدن گردن جلوگیری شود.
- نور صفحه‌نمایش: روشنایی مانیتور باید متناسب با نور محیط تنظیم شود تا از خستگی چشم جلوگیری شود.
3. وضعیت کیبورد و ماوس:
- ارتفاع کیبورد: کیبورد باید به گونه‌ای قرار گیرد که بازوها در کنار بدن و مچ‌ها در حالت صاف و طبیعی قرار داشته باشند.
- زاویه مچ دست: هنگام تایپ کردن، مچ‌ها نباید خم شوند و در یک راستای صاف قرار گیرند.
- محل قرارگیری ماوس: ماوس باید نزدیک به کیبورد و در دسترس باشد تا نیازی به کشیدن دست نباشد.
- استفاده از پد مچ: پدهای مچ مناسب می‌توانند از فشار به مچ دست جلوگیری کنند.
4. نورپردازی محیط:
- نور طبیعی: بهترین نور برای محیط کار، نور طبیعی است. میز کار باید در جایی قرار گیرد که نور خورشید مستقیم به صفحه‌نمایش نتابد.
- نور مصنوعی: از لامپ‌هایی با روشنایی مناسب و بدون سوسو استفاده کنید. همچنین، از بازتاب نور روی صفحه‌نمایش جلوگیری کنید.
5. استراحت‌های منظم:
- قانون 20-20-20: هر 20 دقیقه، به مدت 20 ثانیه به نقطه‌ای با فاصله حداقل 20 فوت (6 متر) نگاه کنید تا خستگی چشم کاهش یابد.
- حرکت و کشش: هر 30 دقیقه یک‌بار از جای خود بلند شوید و حرکات کششی انجام دهید تا از خشکی عضلات و مفاصل جلوگیری شود.
6. تنظیم میز کار:
- ارتفاع میز: ارتفاع میز باید به گونه‌ای باشد که بازوها و مچ‌ها در حالت طبیعی و موازی با سطح میز قرار گیرند.
- فضای مناسب: میز کار باید فضای کافی برای قرار دادن تجهیزات (مانند مانیتور، کیبورد و ماوس) داشته باشد.
7. استفاده از وسایل ارگونومیک:
- از تجهیزات ارگونومیک مانند کیبوردهای ارگونومیک، پد مچ دست، صندلی‌های ارگونومیک و پایه‌های مانیتور استفاده کنید.
مشکلات رایج ناشی از عدم رعایت ارگونومی
-
آسیب‌های اسکلتی-عضلانی:
- درد و خشکی در گردن، شانه‌ها، کمر، مچ دست و بازوها.
- سندرم تونل کارپال (فشار بر عصب مچ دست ناشی از استفاده مداوم از کیبورد و ماوس).
-
خستگی چشم (Computer Vision Syndrome):
- تاری دید، خشکی چشم، سردرد و خستگی چشم ناشی از نگاه طولانی‌مدت به صفحه‌نمایش.
-
کاهش تمرکز و بهره‌وری:
- وضعیت نامناسب بدن و خستگی فیزیکی می‌تواند باعث کاهش تمرکز و کاهش کیفیت کار شود.
-
فشار روانی و استرس:
- محیط کار نامناسب و ناراحت می‌تواند بر روان فرد تأثیر منفی بگذارد.
توصیه‌های عملی برای ارگونومی بهتر در کار با کامپیوتر
- صندلی خود را به‌درستی تنظیم کنید و از تکیه‌گاه کمر استفاده کنید.
- از کیبورد و ماوس ارگونومیک برای کاهش فشار روی مچ دست استفاده کنید.
- مانیتور را در ارتفاع و زاویه مناسب قرار دهید.
- از یک میز کار با ارتفاع مناسب استفاده کنید.
- استراحت‌های کوتاه اما منظم داشته باشید.
- حرکات کششی ساده مانند چرخاندن گردن، باز کردن شانه‌ها و کشیدن دست‌ها را انجام دهید.
- از نرم‌افزارهای مدیریت زمان برای یادآوری استراحت استفاده کنید.
- نور محیط کار را تنظیم کنید و از بازتاب نور روی مانیتور جلوگیری کنید.
نتیجه‌گیری
رعایت اصول ارگونومی در کار با کامپیوتر نه‌تنها به حفظ سلامت جسمی و روانی شما کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش بهره‌وری و کاهش خستگی می‌شود. با ایجاد تغییرات ساده در محیط کار و استفاده از تجهیزات مناسب، می‌توان از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری کرد و تجربه‌ای راحت‌تر و ایمن‌تر در استفاده از کامپیوتر داشت.